در حاشیه کویر مرکزی ایران، در فاصله ۳۵۰ کیلومتری جنوب پایتخت، شهر آرام و زیبایی قرار دارد به نام اردستان. شهری آرام اما بسیار قدیمی. شهر اردستان، نامش یادگار دوران باستان است؛ به معنای زمین مقدس یا زمین پوشیده. گاهی آن را ارگدستان هم گفتهاند به معنی جایگاه و کاخ زال دستان پدر رستم.
شهر اردستان را میتوان از شهرهای کهن ایران دانست. جایی که هنوز آثار هفت شهر لیلاز، از شهرهای مهم دوران باستان، در آن باقیست. این کهنسالی اردستان آن را با افسانهها و داستانهای قدیمی پیوند داده است. افسانههایی مثل گنجها و طلسمها گرفته تا داستانهای تاریخی مثل جنگ دو سردار دشمن در دشتهای شهر و ماجراهای حمله دزدان و راهزنان به شهر.
بافت شهر اردستان به صورت باغ-شهر است و در اکثر کوچهها، باغهای انار و انجیر وجود دارد. این باغها با جویهای آبی که آنها را سیراب میکنند، موجب طراوت این شهر کویری شده، مخصوصا باغهای جنوب اردستان که هوای شهر را به اندازهی قابل توجهی خنکتر و مطبوعتر کردهاند. در انتهای بسیاری از کوچهها منظرهی دشتهای زیبای غلات و صیفی دیده میشود. کوچههایی که در ابتدای آنها نشانههای زندگی شهرنشینی و در انتهای آنها تصویر باز دشتها و بوی گندم میآید.
شغل بیشتر مردم شهر اردستان از گذشته تا به امروز کشاورز بودهاست و سالهاست که به مدد آب قناتها توانستهاند خاک این شهر را زنده نگه دارند. این روزها گرچه به سبب خشکسالی کمتر خبری از کاشت محصولاتی مانند گندم، جو و کتان در این شهر به گوش میرسد و کشت کشاورزان متناسب با شرایط تغییر کرده، اما هنوز انار اردستان زبانزد افراد منطقه است. در کنار انار، زعفران، گلمحمدی و پسته نیز در اردستان کشت میشود و هر روز جایگاه بهتری در بازار کشاورزی کشور پیدا میکنند.
شهر اردستان به خاطر قرار گرفتن در منطقه کویری آب محدودی دارد و همین محدودیت باعث شده مهندسی قناتهای اردستان منحصربهفرد باشد. یکی از قناتهای معروف اردستان که در فهرست آثار یونسکو هم ثبت شده «قنات دوطبقهمون» است. دو جریان آب که کاملاً روی هم قرار گرفته ولی آب آنها از نظر مزه متفاوت است و با هم مخلوط نمیشوند. قنات دیگر معروف در اردستان، قنات ارونه است. قنات ارونه را جزو شاهکارهای تقسیم آب میدانند. آب قنات ارونه همواره جاری است و معروف است که حتی بعد از هفت دوره خشکسالی، خشک نمیشود.
مناظر و چشماندازها در نقاط مختلف شهر زیبای اردستان ساده و بسیط هستند، چنانکه زیبایی آسمان آبی از هر طرف قابل رویت است؛ در امتداد خیابان اصلی شهر میتوان بنای مسجد جامع را مشاهده کرد و از زیبایی این شاهکار تاریخی لذت برد.
مسجد جامع اردستان که بهخوبی روایتگر تاریخیست که بر اردستان گذشته، محلیست که همیشه مکان عبادت بوده، مسجد جامع اردستان ابتدا آتشکدهای ساسانی بوده و مسجد بعدا بر روی بقایای آتشکده بنا شده است. این مسجد یادگار دوران سلجوقیان، اولین مسجد دو طبقه و دومین مسجد چهار ایوانی جهان اسلام است که به صورت مجموعهای از مکانهای کاربردی مثل کاروانسرا، آبانبار، بازار و... در مرکز شهر قرار دارد.
معماری مسجد جامع اردستان متناسب با اقلیم شهر اردستان است، به گونهای که در زمستان گرم و در تابستان خنک و دلپذیر باشد.
در گوشهی دیگری از شهر، مسجد تاریخی و ارزشمند دیگری به نام مسجد خسرو قرار دارد. مسجد خسرو که در دوره صفوی بنا شد سه طبقه و یک شبستان دارد. گنبد زیبای این مسجد روی یک فضای باز مربع شکل است که زیبایی منحصربهفردی به این بنا بخشیده. در کنار این مسجد تاریخی آبانباری متعلق به دوران قاجار نیز ساخته شده است.
مذهب و توجه به دین و اهل بیت همیشه در نظر مردم شایسته احترام بوده و وجود مساجد چند طبقه قدیمی گواه خوبی برای این ادعاست. حتی داستان جنگ سطان حسین و امیراویس حول محور مذهب شیعه و سنی سالهاست که از دهان مردم اردستان برای فرزندانشان نقل میشود.
«دو سردار جوان دشمن در زیر آفتاب سوزان دشتهای بیرون شهر مبارزه میکنند. در جریان جنگ هر دو سرداربه شدت زخمی شده و بعد از مدتی جان میسپارند. مردم شهر این دو جوان کشته شده را روی دو تپه روبهروی هم دفن میکنند و تا سالهای بعد به هردو سرداری که در راه باور خویش کشته شدند، احترام میگذارند.»
در ادامه این طور نقل شده که به فرمان پدر امیراویس روی مزار پسرش با دو قطعه مرمر سفید سنگ قبری زیبا مزین به آیات، اشعار و نقاشیهای اسلیمی میسازند تا نشان عشق پدرهمیشه روی سر پسرش باشد.
شهر اردستان این دیار با اصالت ایران، سالها با صدای کهن و آرام خود دعوت کننده علاقهمندان به دیدن تاریخ، فرهنگی و زمین سبز و هوای پاکش بوده، اگر چشمهایتان از شهرهای دودگرفته و ساختمانهای بلند خسته شده، اردستان منتظر تسکین نگاههای زیبای شماست.
