قنات دو طبقه و متعلقات

رگ‌های آبی اردستان

شاهکار سازه‌های آبی کویری در ایران را می‌توان در شهر اردستان دید. آب همه‌جا مایه‌ی حیات است اما در گذشته در مناطق کویری رسیدن به این منبع زندگی شاید به سادگی جاهای دیگر نبود. در قدیم برای رسیدن به آب دانش ویژه‌ای لازم بود تا مکان دقیق سرچشمه‌ها شناسایی شود و سپس مسیرهای ویژه‌ای برای رسیدن آب به باغ و زمین‌ها حفر شود.

قنات دو طبقه اردستان یکی از همین سازه‌هاست که در واقع در نوع خود بی‌نظیر است و همین منحصر به‌فرد بودن آن را در هاله‌ای از اسرار و افسانه قرار می‌دهد.

شاخصه‌های مکان:

• تنها قنات دو طبقه در جهان
• اثر ثبتی در میراث جهانی یونسکو
• قدمت نامشخص
• دو جریان آب متفاوت با وجود یکسان بودن مسیر

درباره ساخت قنات از افسانه تا داستان‌های تاریخی بسیاری نقل شده است. بعضی ساخت آن را به حیات افسانه‌ای اردستان و دستان کاوه آهنگر نسبت می‌دهند و برخی دیگر آن را مربوط به دوره‌ی متاخر و نتیجه‌ی یک سفر می‌دانند.

درشبی که یک مقنی یزدی مهمان اردستان بود هنگام خواب صدای جریان آبی در زیرزمین را می‌شنود و بعد از نشان دادن جای آن به مردم به سفرش ادامه می‌دهد. مردم به مدد راهنمایی مقنی، شروع به حفاری می‌کنند تا به آب برسند و به این ترتیب اولین قنات حفر می‌شود. مدتی بعد مقنی دوباره مهمان اردستان می‌شود و متوجه می‌شود هنوز صدای جریان آب در زیرزمین هست و با کمک مردم قنات دیگری حفر می‌کند. به این صورت دو جریان آب متفاوت در یک مسیر روی هم منطبق می‌شوند.

طول مسیر این قنات از مادر چاه تا مظهر قنات حدود سه تا چهار کیلومتر و از مادرچاه تا مظهر ۳۰ حلقه چاه را شامل شده است. جالب‌ آنکه آب قنات دوم به طرز هوشمندانه‌ای میل چاه قنات اول را ۱۸۰ درجه دور می‌زند. نحوه‌ی کار این قنات شگفت ‌انگیزاست. آب قنات‌ها نیز با این که روی هم منطبق است ولی به هیچ‌وجه با هم مخلوط نمی‌شود. نکته جالب توجه دیگر درباره قنات دو طبقه طعم متفاوت آب‌هاست. طعم آب جریان بالا شیرین و سبک و آب جریان پایین سنگین وطعم آن تقریبا شور است.

در سفر با آب قنات به مکانی جذاب به نام رختشورخانه می‌رسیم. مکانی چند صدساله که آب قنات از میان آن می‌گذرد و مردم محلی با وفاداری به شیوه نیاکانشان همچنان از آن استفاده می‌کنند.

آب قنات بعد از رسیدن به روی زمین به چند دسته تقسیم می‌شود و باغ‌های محله‌های مون، راهمیان و روستای تلک‌آباد را سیراب می‌کند و دوباره به دل زمین برمی‌گردد.

بد نیست بدانید قنات دو طبقه در جریان چهلمین اجلاس میراث جهانی یونسکو در استانبول به عنوان بیستمین اثر ایران ثبت جهانی شد.

اگر مسافر اردستان هستید دیدن این مجموعه خالی از لطف نیست.